Soort permanent Pinksteren

Poëzievertaler Erik De Smedt schreef op zijn blog een reflectie over BABEL, een dvd van Honoré d'O i.s.m. de Duitse dichter Ulf Stolterfoht - op initiatief van Het beschrijf - Vers Brussel.

Elk jaar sterven 26 000 soorten planten en dieren uit. Elk jaar sterven ook tien talen uit. En de Europese instellingen maken zich zorgen – niet zozeer over het feit dat zoveel officiële woordvoerders Engels spreken als wel dat bijna al die Europese woordvoerders 'native speakers' zijn en dus hun taalgebruik onwillekeurig kleuren met allerlei eigen culturele zinspelingen en bijgedachten. Zijn eenmaking en globalisering denkbaar zonder dat één medespeler het laken naar zich toetrekt en met behoud van de oorspronkelijke verschillen? Is eenheid in verscheidenheid een utopie? Een feit is dat Europa of liever de EU wel 's vaker met 'eenheidsworst' wordt geassocieerd. En wie is daar blij om?

Als een groot, fel oog (of is het een zon?) kijkt de brochure met de dvd die Honoré d'O in het kader van Vers Brussel maakte na zijn zwerftocht samen met de Berlijnse dichter Ulf Stolterfoht in de Brusselse Europawijk. De dichter schreef er het gedicht 'babel'. Honoré d'O liet het in de 22 andere talen van de Unie vertalen. Vervolgens lazen de vertalers hun versie voor in het Europees Parlement, waar op een middag in december 2008 cesky, Lietuviu, Ellenika, Nederlands, eesti, English, dansk, Balgarski, deutsch, suomi, Gaeilge, français, italiano, latviesu valoda, português, Româna, slovencina, slovenscina, Malti, espanol, polski, magyar en svenska weerklonken. (Mijn azerty-toetsenbord negeert de diakritische tekens en letters voor de eigen spelling van sommige talen, met excuses.) Terwijl de kunstenaar die lezingen opnam, werden er beelden van de Europawijk en het Parlement geprojecteerd.

Voor het kunstwerk dat de blijvende neerslag van dit project vormt – de pas verschenen brochure met dvd Babel. een poëtische film over de Europawijk – heeft Honoré d'O nieuwe beelden gemaakt, geïnspireerd door de verdwenen dierentuin die er ooit in het Leopoldpark van de wijk is geweest. Fascinerende opnamen, meestal in slow motion, van evenveel dieren in gevangenschap als de dvd talen laat horen: elkaar besnuffelende yaks (bijna abstracte haarkluwens), een hert achter een rots, dat vooral uit gewei lijkt te bestaan, sierlijk zwemmende otters, rozerode flamingo's, een spiedende witte uil, pinguïns die verrast worden door de regen, twee schildpadden die na al die trage bewegingen haast hyperkinetisch lijken, een in weelderig groen gebladerte verborgen beige roofdier, een knalgele kikker die onbeweeglijk lijkt (een still?) tot hij plots verspringt, een lethargisch uitgestrekt liggende panter, een massa vissen zwemmend in een aquarium ... Biodiversiteit ten top, en ik geloof niet dat iemand alle dieren (waarvan de tekstbrochure alleen de wetenschappelijke benaming in het Latijn vermeldt) meteen precies kan identificeren.

Dat kan je op het gehoor nog minder met de gesproken talen: wie onderscheidt zomaar het Slovaaks van het Sloveens, het Ests van het Lets? Maar de klank van al die verschillende taalmelodieën, ritmes, hortende fonemen en zacht vloeiende lettergrepen is al even fascinerend als de vormenrijkdom, de kleurenpracht en de variatie in beweging van de getoonde dieren. En dan te beseffen dat je in feite 23 keer dezelfde tekst hoort, of liever – zoals Umberto Eco literaire vertalingen karakteriseert – 23 teksten die 'quasi hetzelfde met andere woorden' zeggen.

Opmerkelijk: eentonig wordt deze dvd geen moment. Honoré d'O (iets anders kon je van hem niet verwachten) heeft de beelden net genoeg van elkaar doen verschillen, in kadrering, qua kleurstelling, in de wijze ook waarop ze worden uitgefaded, en tussen elke versie (dier/taal) seconden zwart begeleid door een (min of meer) herkenbaar vertrouwd geluid en een flits van een intrigerend (vertrouwd of net erg vervreemd) voorwerp. Een uitdaging voor de scherpzinnigheid van de kijker, een afwisseling met de traagheid van het opnieuw, als voor het eerst, kijken naar de dieren in de zoo en het geïntrigeerd luisteren naar de lezingen in de 23 talen. Wie wil, kan het oog laten dwalen naar de teksten die allemaal in de typografisch fraai vormgegeven brochure zijn opgenomen.

'Kom, laat ons afdalen [sprak Jahweh], en daar beneden hun spraak in verwarring brengen, zodat ze elkanders taal niet meer verstaan.' (Gen. 11:7) In zijn woord vooraf bij Babel schrijft Honoré d'O: 'The European heart of babel remains the independent (engaging) position of each language. It is a positive beating heart of right-minded voices. An inner benefit, a tingling, perhaps: not the sound of the language but the timbre and the individuality of 23 voices are bearing the weighty matter of Europe.' In Ulf Stolterfohts gedicht staat: 'babel is lieflijk, een oord voor de wildste syllaben, soort permanent pinksteren'.

Honoré d'O / Ulf Stolterfoht, Babel. A poetic movie about the European quarter / Een poëtische film over de Europawijk / Un film poétique sur le quartier européen, Vers Brussel / Het beschrijf, 2010 wordt op Gedichtendag (28.1, 18:00) voorgesteld in Passa Porta. De uitgave is daar en in de Europese culturele instellingen in Brussel verkrijgbaar.